مرکز تربیت رسانه‌ای باران

در ششمین ایستگاه از نشست‌های ماهانه دانش‌افزایی و تجربه‌نگاری تدریس بسته آموزشی سواد پلاس، آخرین دورهمی معلمان و مربیان سواد رسانه ای در سال ۱۴۰۰ روز پنجشنبه ۱۹ اسفند با موضوع «نگاهی تربیتی به طرح نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی» یا همان طرح جنجالی صیانت برگزار شد.

در این رویداد که بیش از ۲۰ نفر از معلمان و مربیان سواد رسانه ای سراسر کشور در آن حضور داشتند جناب آقای دکتر محمدحسین سیاح طاهری، از کارشناسان مرکز ملی فضای مجازی و از دست‌اندرکاران تهیه سند صیانت از کودک و نوجوان در فضای مجازی، با هدف نگاه تربیتی به محتوا و آثار طرح موسوم به صیانت به ارائه مطلب پرداختند.
آقای سیاح طاهری در بخش ابتدایی صحبت مروری بر تغییرات عنوان طرح داشتند و کلید خوردن نگارش این طرح را از سال ۱۳۹۷ و در دوره مجلس قبل دانستند که در آن زمان عنوان طرح «ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» بوده است. پس از آن طرح در مجلس یازدهم و با عنوان طرح «صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» در تیر ۱۳۹۹ اعلام وصول شد. به دنبال واکنش‌های منفی به طرح، مجدداً تغییراتی در آن اعمال شد و اینبار با عنوان طرح «حمایت از حقوق کاربران فضای مجازی و خدمات پایه کاربردی» در کمیسیون مشترک مجلس مورد بررسی قرار گرفت. سرانجام پس از تغییرات مجدد، در تاریخ ۳ اسفند ۱۴۰۰، نسخه ویرایش ۹ بهمن ۱۴۰۰ طرح با عنوان «نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی» در کمیسیون مشترک مجلس تصویب شد.
پس از این آقای طاهری به فصل‌های هفت‌گانه آخرین نسخه طرح پرداختند و مروری اجمالی بر محتوای آن داشتند.

اما بخش دوم ارائه آقای دکتر سیاح طاهری به نقد و بررسی طرح اختصاص داشت.
ایشان در اولین گام به بیان برخی از اشکالات متن طرح پرداختند و عنوان کردند یکی از ضعف‌های این طرح این است که وحدت رویه‌ موضوعی که به صورت معمول در قوانین وجود دارد را ندارد و این از آنجایی نشات می‌گیرد که در زمینه فضای مجازی، جز قانون جرایم رایانه‌ای که مربوط به سال ۱۳۸۰ است دیگر قانون دیگری تصویب نشده است. لذا این خلاء قانونی باعث شده در طرح موضوعات متعدد مربوط به فضای مجازی که ربط مستقیمی هم با یکدیگر ندارند به صورت کلی و ناقص مطرح شوند (تنظیم‌گری و گذرگاه ایمن مرزی، صندوق حمایت از خدمات پایه کاربردی، حمایت از حقوق کاربران، ساماندهی پیام‌رسان‌ها، بحث وی‌پی‌ان و غیره). این موضوع باعث شلختگی موضوعی طرح و مشخص نبودن اهداف و اثرات آن شده است. مسئله‌ای که در تغییر متعدد عنوان طرح نیز مشهود است.
آقای سیاح دومین اشکال بزرگ طرح را در حل‌نشده باقی‌ماندن اختلافات بین دستگاهی دانستند و عنوان کردند که این طرح موارد محل اختلاف را تدوین آیین‌نامه‌ها و تصمیمات کمیته‌ها در آینده مؤکول کرده است و تکلیف مواردی مثل داده‌های حساس، کلان‌داده‌ها، مدیریت گذرگاه‌های مرزی اینترنت (Gateway) و مانند آن روشن نشده است.

بخش دوم نقد و بررسی طرح توسط آقای دکتر سیاح طاهری به بررسی موانع اجتماعی شکل‌گرفته بر سر راه تصویب و اجرای آن اختصاص داشت. از جمله این موانع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– توجه نداشتن به پیوست رسانه‌ای و اقناع افکار عمومی
– وجود تعارض منافع بین دستگاه‌ها و شکاف گفتمانی بین مسئولان
– عملکرد شخصی مسئولان در فعالیت مجازی و عدم پایبندی آنها به قوانین داخلی (مثل صفحات توییتری نمایندگان و مسئولان) که منجر به ایجاد بی‌اعتمادی شده است.
– شکل‌گیری مانع‌هایی مثل احراز هویت، نظارت بر محتوای کاربران و انبارش داخلی بر سر راه کسب‌وکارهای اینترنتی داخلی در شرایطی که کسب‌وکارهای خارجی به راحتی فعالیت می‌کنند.
– شکل‌گیری جو ناامیدی و افسردگی در کاربران و کارآفرینان فضای مجازی
– در نهایت کم‌توجهی و ضعف دانشی خانواده‌ها نسبت به مقوله تربیت در فضای مجازی و توجه آنها به منافع زودگذر اینترنت (مثل دسترسی به محتوای سرگرمی)

پس از مرور موانع، آقای طاهری پیش‌بینی از آینده طرح با توجه به شرایط فعلی و اثرات آن ارائه کردند. ایشان عنوان کردند که آنچه فعلا از طرح تصویب شده است کلیات آن است لذا تهیه نسخه کامل طرح برای تصویب به عنوان قانون و اجرای آن حداقل یکسال زمان خواهد برد که نگرانی‌ها و جنجال‌های فعلی را کمی عجیب نشان می‌دهد!
علاوه‌براین بخشی از محتوای طرح مربوط به تعیین ضوابط تصمیم‌گیر مثل نهاد تنظیم‌گر یا کارگروه مدیریت گذرگاه مرزی متشکل از از نهادهای نظامی، قوه قضائیه و وزارت ارتباطات است که این موضوع در عمل تفاوتی برای عموم مردم ایجاد نمی‌کند.
آقای طاهری در بررسی طرح صیانت افزدودند که در مورد صندوق حمایت از کسب‌وکارها و محل خرج منابع آن لازم است شفاف‌سازی صورت گیرد که این موضوع در طرح نیز دیده شده است و اگر اجرایی شود نقطه قوت طرح است اما اگر اجرایی نشود محل رانت و فساد خواهد شد.
به اعتقاد ایشان موضوع مهم دیگر تعیین تکلیف مجوز پلتفرم‌های خارجی است. آنچه ضروری به نظر می‌رسد وارد مذاکره شدن با آنها و قانع کردن آنها برای پذیرش ضوابط قانونی کشور است. این استدلال که آنها شرایط ما را نمی‌پذیرند و مذاکره فایده ندارد کافی نیست. اگر بنا بر این باشد چطور ما در برجام که موضوع بسیار حساس‌تر و اختلاف جدی‌تر است حاضر به مذاکره با کشورهای مقابل شدیم و امیدوار به نتایج آن هستیم اما در مذاکره با شرکت‌ها و پلتفرم‌های حوزه فاوا منفعل و خودباخته عمل می‌کنیم؟ این در شرایطی است که مثلا کشور ترکیه، فیسبوک را ملزم به پذیرش شرایط قانونی کشور خود کرد و موارد مشابهی در مالزی و برخی کشورهای اسلامی دیگر نیز وجود دارد. در سوی دیگر اگر خارجی‌ها آزاد باشند و قانون فقط برای شرکت‌های داخلی اعمال شوند ناجوانمردانه و نوعی خودزنی محسوب می‌شود.

آقای طاهری در بخش پایانی ارائه خود به بیان پیشنهادات برای برخی نواقص طرح پرداختند:
– پیش کشیده شدن بحث طرح در برهه زمانی بدی صورت گرفته است و در این وضعیت اقتصادی نابه‌سامان، تازه‌کار بودن دولت و مذاکرات احیای برجام باعث شده است احساسات به طرح منفی باشد که ضرورت پی‌گیری پیوست رسانه‌ای و آگاه کردن توده مردم نسبت به طرح ضروری است.
– یکی از مهم‌ترین نگرانی‌هایی که به غلط توسط رسانه‌ها برای مردم شکل داده شده است، قطع شدن اینترنت در پی اجرای طرح است. این در حالی است که در طرح هیچ حرفی درباره قطع اینترنت نیامده است!
– به طور خاص با توجه به حساسیت‌ها و وابستگی‌های اقتصادی موجود به اینستاگرام، این پلفترم دفعتاً بسته نشود بلکه مهاجرت از آن تدریجاً طراحی شود و یا از چند مدت قبل زمان بسته شدن آنرا اعلام کنیم تا جامعه آماده آن گردد.
– برای کسب‌وکارهای داخلی که در چارچوب طرح قرار می‌گیرند، پیشنهادات ویژه دیده شدن قرار دهیم. مثلاً تبلیغات رایگان تلویزیونی یا محیطی و پیامک‌های رایگان
– امید به آینده را در جوان‌ها و نوجوان‌ها زنده کنیم. بخشی از نخبگان آی‌تی از ترس کساد شدن بازار فاوا در پی اجرای این طرح اقدام به مهاجرت دارند!
– روی تقویت روحیه خودباوری ملی کار کنیم. یادمان باشد عده‌ای زمانی می‌گفتند ما نمی‌توانیم حتی لولهنگ بسازیم! اما الان موشک و ماهواره داریم. ما هم نباید مجدداً مشابه همین حرف را بزنیم که ما نمی‌توانیم پلتفرم ایجاد کنیم (مثال نقض: تجربه مسیریاب‌های نشان و بلد که لایه‌های مختلف حمایت حاکمیتی، حمایت داده‌ای و اطلاعاتی، برخورد سلبی تدریجی با رقبای خارجی مشابه را دریافت کردند و الآن بین کاربران جا افتاده‌اند)
– مشخصاً این طرح قرار نیست کل مشکلات فرهنگی-اجتماعی کشور را حل کند! ما فقط می‌خواهیم ۶۰ تا ۷۰ درصد خدمات مورد استفاده کاربران داخلی و ایرانی باشد. ۳۰ درصد مابقی که قابلیت مشابه‌سازی ندارند یا لزوم بین‌المللی دارند هم‌چنان باقی بمانند.
پس از پایان ارائه، آقای طاهری پاسخگوی سوالات مخاطبان این دورهمی بودند. ایشان در پاسخ به سوالی درباره اینکه یکی از نگرانی مربوط به دادن گذرگاه مرزی اینترنت به شورایی است که عمده اعضای آن سازمان‌های امنیتی و نظامی‌اند گفتند که در بسیاری از کشورها از جمله آمریکا، مدیریت gateway در اختیار سازمان‌های نظامی است و این موضوع عجیبی که اختصاص به ایران داشته باشد نیست.
در پاسخ به پرسش دیگری درباره ریشه مخالفت استارت‌آپ‌های بزرگ ایرانی و اینکه چرا باید شرکت‌هایی مثل دیجی‌کالا، آپارات، طاقچه و غیره که مخاطبان خود را دارند و وابستگی مستقیمی به پلتفرم‌های خارجی مثل اینستاگرام یا گوگل ندارند بابت این طرح نگران باشند و برای مقابله با آن تشکیل کمپین بدهند گفتند که در جلسات مستقیمی که با نمایندگان کارآفرینان مهم حوزه فاوای داخلی داشتند نگرانی اصلی این شرکت‌ها را نه احتمال ممنوعیت پلتفرم‌های خارجی بلکه بی‌بهره ماندن آنها از حمایت مالی صندوق تعریف شده در متن قانون و احیاناً شکل‌گیری رانت و فساد در آن که باعث برهم خوردن نامتوازن بازار فعلی شود دانستند.

طبق برنامه، دورهمی معلمان و مربیان سواد پلاس در آخرین پنج‌شنبه هر ماه برگزار می‌شود و هفتمین نشست مجازی معلمان سواد پلاس – ‌إن‌شاءالله – در فروردین ماه ۱۴۰۱ برگزار خواهد شد. حضور در این رویداد برای عموم معلمان، مربیان و علاقه‌مندان آزاد خواهد بود.

+ جهت آشنایی بیشتر با محتوای بسته آموزشی سواد پلاس اینجا کلیک کنید.