در پنجمین دورهمی ماهانه معلمان سواد رسانه‌ای باران، آقای حسین حق‌پناه، مدیر سامانه هدایت مصرف کدومو، به ارائه نتایج ارزیابی تربیتی فیلم های چهلمین جشنواره فیلم فجر پرداختند.
در ادامه نشست‌های ماهانه هم‌افزایی و تجربه‌نگاری بسته آموزشی سواد پلاس، پنجمین دورهمی معلمان و مربیان سواد پلاس در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰، روز پنجشنبه ۲۸ بهمن‌ماه ۱۴۰۰ برگزار شد. با توجه به مناسبت فرهنگی رسانه‌ای ویژه بهمن ماه، موضوع جلسه این ماه «بررسی تربیتی فیلم‌های سینمایی چهلمین جشنواره فیلم فجر» با حضور و ارائه جناب آقای حسین حق‌پناه معاون کودک و نوجوان موسسه تبیان و مدیر سامانه هدایت مصرف کدومو بود.
آقای حق‌پناه در ابتدای بحث خود به برشمردن برخی دلایل اهمیت جشنواره فجر در حوزه فرهنگ و رسانه ایران پرداختند و ضرورت زیر نظر داشتن تحولات آن توسط مربیان سواد رسانه ای را متذکر شدند. پس از این ایشان شاخص‌های پنج‌گانه «خشونت»، «ترس»، «ناهنجاری‌های اجتماعی»، «پیام اصلی» و «الگوپذیری» که برای ارزیابی تربیتی فیلم‌های این دوره از جشنواره فجر توسط سامانه کدومو مورد استفاده قرار گرفته بودند را معرفی کرده و بر پایه همین شاخص‌ها، میانگین رده سنی مخاطب این دوره از جشنواره را ۱۵+ سال اعلام کردند.
پس از معرفی شاخص‌ها، آقای حق‌پناه به تشریح جداگانه هر یک آنها از پرداخته و برخی مصادیق این شاخص‌ها در فیلم‌های جشنواره را بیان کردند.
ایشان در توضیح شاخص خشونت، بعد از تبیین ملاحظات تربیتی مواجهه کودک و نوجوان با محتوای رسانه ای خشن از منظر روان‌شناسی، خشونت را شاخصی مغفول در تربیت رسانه ای خانواده‌ها دانستند و عنوان کردند که متاسفانه خانواده‌ها حساسیتی که بر محتوای ناهنجار – خصوصاً محتوای جنسی – دارند بر محتوای خشن ندارند. در ادامه تشریح شاخص خشونت، آقای حق‌پناه نمره ارزیابی آثار جشنواره فجر امسال را از منظر خشونت ۳ از ۵ اعلام کرده و فیلم‌های جشنواره چهلم فجر را سرشار از درگیری، اختلاف و تحقیر و حتی زد و خورد میان کاراکترها دانستند و به عنوان مثال به فیلم «شب طلایی» – به کارگردانی یوسف حاتمی‌کیا – اشاره کردند که در آن شاهد تحقیر، اختلاف و دعوای تمام اعضای خانواده در سه نسل مختلف هستیم و این فیلم را علی‌رغم قوت فرمی و جذابیت آن، ضدخانواده‌ترین فیلم جشنواره برشمردند. علاوه بر این ایشان هشت فیلم از ۲۲ فیلم جشنواره را دارای خشونت خانگی اعلام کردند و این را نشان از نگاه منفی سینماگران به مقوله خانواده به حساب آوردند؛ یعنی بازنمایی خانواده به عنوان کانون نزاع و حتی گاهی منشاء در فیلم‌های سینمایی. در عوض اتفاق مثبت جشنواره در فیلم‌های «هناس»، «بدون قرار قبلی» و «موقعیت مهدی» بود که حل مسئله درون نهاد خانواده را به نمایش می‌گذارد. البته آقای حق‌پناه برخی فیلم‌ها را دارای «خشونت مثبت» دانستند؛ بدین معنی که منطق داستانی، خشونت را توجیه کند و این خشونت در یک بستر حاوی ارزش (مثلاً احیای یک حق یا رفع ظلم) باشد و زمانی که دیگر هیچ راه صلح‌آمیزی باقی نمانده رخ دهد. اما با اینوجود لازم است این نوع خشونت نیز با ملاحظات تربیتی به مخاطبان کودک و نوجوان عرضه شود. موضوعی که در فیلم «موقعیت مهدی» به خوبی رعایت شده بود و با وجود اینکه عمده فیلم در خط مقدم می‌گذرد، اما خشونت را به صورت عریان به نمایش نگذاشته بود.
در شاخص ترس آقای حق‌پناه نمره جشنواره امسال را ۲ از ۵ دانستند و گفتند با وجود اینکه جشنواره فیلم ترسناک نداشت، اما بخش زیادی از داستان‌ها حاوی مضامین دلهره و ترس از تنش – خصوصاً تنش درون خانواده – بودند.
سومین شاخصی که توسط آقای حق‌پناه مورد بررسی قرار گرفت شاخص محتوای ناهنجار بود. بارزترین این محتواها، مسئله مصرف دخانیات بود به طوریکه ۱۳ فیلم از ۲۲ فیلم جشنواره مصرف سیگار و حتی مواد مخدر داشتند. ایشان نامناسب‌ترین فیلم در این زمینه را فیلم «ملاقات خصوصی» دانستند که در آن اعتیاد و قاچاق مواد مخدر در بستر خانواده و توسط زنان به صورت مستقیم و با صحنه‌هایی طولانی به نمایش گذاشته می‌شود و علی‌رغم اینکه فیلم در ظاهر تلاش دارد که آنرا تقبیح کند، در عمل برای آن جذابیت ایجاد می‌کند. در کنار این، داستان هشت فیلم از مهم‌ترین فیلم‌های جشنواره دارای رابطه خارج از عرف بودند؛ مثل مسئله فرزند نامشروع در فیلم‌های «ملاقات خصوصی» و «علفزار» و یا «برف آخر» که اساساً درباره رابطه خارج از عرف یک دختر و پسر نوجوان است. البته آقای حق‌پناه منتج شدن برخی از این رابطه‌های خارج از عرف به ازدواج را یکی از نکات مثبت جشنواره دانستند که باعث کاهش الگوی ناهنجار به نمایش گذاشته شده می‌شود اما با اینوجود ایشان بیشتر شدن نمایش این گونه رابطه‌ها در فیلم‌های جشنواره فجر را نامناسب دانسته و گفتند که قبلاً رابطه خارج از عرف به عنوان نمک داستان استفاده می‌شد اما الان تبدیل به موضوع و محور داستان‌ها شده است. علاوه‌براین هفت فیلم هم دارای خیانت و دروغ بودند: مثل «شب طلایی»، «علفزار»، «مرد بازنده»، «بی‌مادر» و مانند آن.
در تحلیل شاخص پیام اصلی داستان‌های جشنواره امسال، آقای حق‌پناه مسئله «هم‌دلی» را جزو پیام‌های مثبت و خوبی دانستند که به طور خاص فیلم‌های «بدوق قرار قبلی»، «بیرو»، «هناس» و «موقعیت مهدی» را دارای آن دانستند. آقای حق‌پناه از این جهت دیدن فیلم‌های «بدون قرار قبلی»، «موقعیت مهدی» و «هناس» را به همسران توصیه کردند. در سمت دیگر «بی‌اعتمادی» و «انفعال» از جمله پیام‌های منفی فیلم‌های جشنواره امسال بودند. بدین معنا که مسئله داستان فیلم حل نشده باقی می‌ماند و مخاطب در پایان فیلم‌ها تزکیه نشده با حس‌های منفی نسبت به جامعه و کشور از سالن خارج می‌شد؛ مثلا فساد دستگاه‌های اطلاعاتی در فیلم «مرد بازنده»، بن‌بست و عدم وجود راه‌حل برای اختلافات خانوادگی در فیلم «شب طلایی»، التهاب زیاد و بی‌پناه و کمک بودن در فیلم «دسته دختران»، حتی ساختار سازمان نداشتن جنگ و ازبین رفتن جوانان مثل برگ خزان در فیلم «موقعیت مهدی». موضوعی که باعث می‌شود مقوله «امید» در میان آثار جشنواره به سختی پیدا شود و از این لحاظ آقای حق‌پناه «بیرو» و «بدون قرار قبلی» را امیدوارانه‌ترین فیلم‌های جشنواره دانستند.
در آخرین شاخص نیز آقای حق‌پناه به تشریح شاخص «الگوپذیری» پرداختند و در این زمینه وجود چندین فیلم درباره قهرمانان حماسی و ملی را از نکات مثبت جشنواره برشمردند.؛ مثل «موقعیت مهدی»، «هناس»، «بیرو»، «ضد»، «دسته دختران»، «۲۸۸۸» و … . در کنار این در فیلم‌های جشنواره امسال شخصیت‌های مثبت و تلاشگر خوبی دارند. مثل امیرحسین در «علفزار» یا شخصیت جواد عزتی در «مرد بازنده» که تمام تلاشش را می‌کند و در ارتباطش با فرزندش بهبود حاصل می‌کند یا آرام در فیلم «نمور» یا شخصیت مامور برق در فیلم «درب» یا دامپزشک متعهد فیلم «برف آخر» که همگی شخصیت‌هایی هستند که ورای دلایل و توجیهات می‌ایستند و تمام تلاش خود را برای احیای حق می‌کنند.
آقای حق‌پناه در پایان سخنان خود پنج فیلم «بیرو»، «بدون قرار قبلی»، «موقعیت مهدی»، «درب» و «هناس» را بنا بر کارشناسی و ارزیابی سامانه هدایت مصرف کدومو برای تماشای خانواده و با رعایت رده‌بندی سنی توصیه کردند.
پس از ارائه آقای حق‌پناه، شرکت‌کنندگان در جلسه سوالات خود را از ایشان مطرح کردند.
آقای حق‌پناه در پاسخ به سوالی درباره اینکه آیا سینمای ایران، بازنمایی ایران است یا خیر گفتند که به نظر ایشان به جز فیلم «بدون قرار قبلی» و تا حدی «هناس» و «موقعیت مهدی»، تقریبا همه فیلم‌های دیگر جشنواره امسال را می‌شد در کشور دیگر هم ساخت و در این فیلم‌ها ردی از فرهنگ و رسوم ایرانی دیده نمی‌شود!
آقای حق‌پناه در پاسخ به سوالی درباره ریشه بازنمایی در حال فروپاشی و محل نزاع نشان دادن خانواده در سینمای ایران و اجمالاً نگاه مملو از سیاهی و ناامید سینماگران ایرانی، آنرا بیشتر از آنکه منشا گرفته از خط گرفتن سازندگان بدانند، حاصل تجربه زیسته ایشان دانستند. چراکه هنر انعکاس روح هنرمند است و بر این‌مبنا آنچه ما در سینمای ایران می‌بینیم، بیش از هرچیز آنجوریست که سازندگان آن هستند. هرچند ایشان ذائقه جشنواره‌ها و گردانندگان آنها را نیز در جهت‌دهی فیلم‌های تولید شده موثر دانستند.
در پاسخ به سوالی درباره محور قرار گرفتن مسئله «میهن» و «امنیت» و کم‌رنگ شدن وجوه معنوی و اعتقادی در شخصیت‌پردازی قهرمانان ملی فیلم‌های سال‌های اخیر سینمای ایران گفتند اگرچه موافقند که متاسفانه بازنمایی معنوی قهرمان‌های ملی ما کم شده است اما عقیده دارند که چون تصویرسازی از معنویت بسیار سخت است و تجربه سینمای ما در این زمینه نسبت به تاریخ سینمای دنیا در این زمینه کم است، در بسیاری از اوقاتی که به این بازنمایی پرداخته شده است موفق نبودیم و کم بوده‌اند سینماگرانی مثل مجید مجیدی که توانسته باشند معنویت را هم به صورت درست روی پرده سینما و قاب تصویر بیاورند. لذا اگر نمی‌توانیم معنویت را درست نمایش دهیم بهتر است نمایش ندهیم و در عوض مخاطب – خصوصاً کودکان و نوجوانان را – تشویق کنیم که بعد از مواجهه با قهرمان فیلم، خودش به تحقیق درباره سایر وجوه زندگی واقعی آن قهرمان – مثل وجه معنوی آن شخصیت – بپردازد و یا خانواده‌ها با فرزندانشان در این زمینه به بحث و گفتگو بپردازند.
آقای حق‌پناه در جمع‌بندی صحبت خود ابراز امیدواری کردند که کاش در راستای ترویج نگاه تربیتی به سینما و توجه دادن سینماگران به مقولات اخلاقی، خانوادگی و … به جوایز جشنواره فجر، جایزه ویژه خانواده نیز اضافه شود.
*
ششمین دورهمی ماهانه معلمان سواد پلاس توسط مرکز تربیت رسانه‌ای باران طبق به علت تقارن آخرین پنجشنبه اسفندماه با شب نیمه شعبان و ولادت امام زمان (عج) استثنائا در تاریخ ۱۹ اسفند برگزار خواهد شد. حضور عموم معلمان، مربیان و علاقه‌مندان به سواد رسانه‌ای در این جلسات آزاد و رایگان است.
+ سیاه و سپید جشنواره فیلم فجر
+ جهت آشنایی بیشتر با محتوای بسته آموزشی سواد پلاس اینجا کلیک کنید.