مرکز تربیت رسانه‌ای باران

موضوع چهارمین جلسه «عصرانه بارانی» مراقبت‌های فناورانه از کودکان در فضای مجازی بود.

در این جلسه که ۲۳ خرداد ماه ۱۴۰۲ با حضور استاد حسین غفاری،‌ معلم و پژوهشگر رسانه برگزار شد، موضوعات زیادی در ارتباط با والدگری و مراقبت از حضور کودکان در فضای مجازی بررسی شد.

خلاصه‌ای از این نشست خانوادگی در ادامه ذکر شده است:

یکی از شئون والدین و مربیان، شان مراقبتی است. فضای مجازی نیز مانند سایر فضاهایی همچون خانه، مدرسه و… اسن که کودکان ما وارد آن می‌شوند. البته این فضا چالش‌هایی مثل محتوای نامناسب و… دارد که باعث نگرانی می‌شود. لازم است که مراقبت‌های فناورانه را یاد بگیریم تا بتوانیم این محیط را هم برای بچه‌هایمان ایمن، سالم و قابل استفاده کنیم.

+ دو رویکرد مراقبتی وجود دارد:

الف_ رویکرد پلیسی: پلیس رفتار افراد را به طور نامحسوس زیر نظر می‌گیرد و اگر رفتار خلاف قانونی صورت بگیرد دست به جریمه می‌زند. جریمه می‌تواند تا توقیف وسیله ادامه پیدا کند. برخی از نرم‌افزارها چنین شرایطی را برای والدین و مربیان فراهم می‌کند. همچنین برخی از کارشناسان نیز توصیه به این روش می‌کنند. این روش همراه با مچگیری و تنبیه خواهد بود. در این روش فرزند ما ابتدا اجازه خطا کردن را پیدا می‌کند، سپس بابت آن خطا تنبیه می‌شود. این روش، روش مناسبی نیست.

ب_ رویکرد صیانتی: روشی که فضا در اختیار فرزند قرار داده می‌شود و حق استفاده از آن را دارد؛ اما متناسب با سن او از آسیب‌هایی که ممکن است متوجه او شود جلوگیری و پیشگیری می‌شود. در این روش فضایی ایجاد می‌شود که در آن امکان تخطی از قانون و لغزش وجود ندارد. برای مثال وقتی می‌خواهیم به کودک‌مان شنا یاد بدهیم، کودک را در آب نمی‌اندازیم؛ بلکه ابتدا بچه را در محیط ایمنی با آب آشنا می‌کنیم. (برای مثال در یک تشت آب می‌ریزیم یا یک استخر بادی کوچک تهیه می‌کنیم) به موازات رشد عقلی و تحولی بچه‌ها این محیط را پیشرفته‌تر می‌کنیم. نکته مهم این است که ابتدا باید مطمئن شویم خطری فرزند ما را تهدید نمی‌کند. وقتی که آموزش کامل شد، همچنان رهایی کامل صورت نمی‌گیرد.

+ برای روش صیانتی چهار مرحله وجود دارد که باید به ترتیب اجرا شود:

۱) مراقبت در سطح دستگاه و ابزار

۲) مراقبت در سطح اتصال و ارتباط

۳) مراقبت در سطح سیستم‌های عامل و رابط‌های کاربری

۴) مراقبت در نرم‌افزارهای کاربردی و خدمات مجازی

* مراقبت در سطح دستگاه و ابزار:

فرزند ما از چه طریقی و با استفاده از چه دستگاهی به اینترنت وصل می‌شود؟ در ایران دستگاه‌هایی که کار صیانت بکنند، وجود ندارد. باید دستگاه‌های معمولی را طوری تنظیم کنیم که صیانت اتفاق بیفتد. توصیه ما در لایه یک این است که تا حد امکان و تا هر زمانی که ممکن بود خصوصی‌سازی  و شخصی‌سازی دستگاه‌ها به تاخیر بیفتد. تا جای امکان باید در خانواده از ابزارهای عمومی و در محیط‌های عمومی استفاده شود. برای مثال یک تبلت برای استفاده همه‌ی اعضای خانواده که کسی حق ندارد آن را به اتاق خواب خود ببرد. این نکته که فرزندان ما دستگاه شخصی نداشته باشند تا حدود متوسطه اول جواب می‌دهد. در خیلی از موارد، خصوصی‌سازی و شخصی‌سازی تا سن 18 سالگی به تاخیر می‌افتد. کودک تا قبل از اینکه وسیله شخصی داشته باشد، آموزش‌های مربوط را می‌بیند.

* مراقبت در سطح اتصال و ارتباط:

بر روی اتصال و ارتباط محدودیت اعمال می‌کنیم. این اعمال محدودیت به دو روش ابزارهای لیست سفید و ابزارهای لیست سیاه، ممکن است. در روش لیست سفید، تمام اتصالات به سایت‌ها، اپلیکیشن‌ها و… محدود می‌شود به جز مواردی که ما اجازه داده‌ایم و در لیست سفید آورده‌ایم. در روش لیست سیاه دسترسی به همه‌ی سایت‌ها ممکن است به جز سایت‌هایی که ما ممنوع کرده‌ایم و در لیست سیاه آورده‌ایم.

برخی از اپراتورها، سیم‌کارت‌های مخصوص کودکان دارند اما خوب عمل نمی‌کنند. خدمات بومینو، که از روش لیست سفید استفاده می‌کند، قابل قبول است. بدیهی است که در دستگاه‌ها فیلترشکن نصب نیست.

* مراقبت در سطح سیستم‌های عامل و رابط‌های کاربری:

تنظیم نرم‌افزارهای ابتدایی که روی سیستم نصب هستند. تنظیم سیستم عامل و… باید صورت بگیرد. این تنظیم به وسیله‌ی ایجاد اکانت مجزا برای کودکان ممکن خواهد بود. اگر سیستم عامل موبایل یا لپ‌تاپ امکان ایجاد اینگونه تنظیم ها را نداشت به سراغ لانچرها می‌رویم. لانچرها روی سیستم عامل نصب شده و قابلیت این تنظیمات را به ما می‌دهد. سرویس ایمینو خدمات خوبی را در این زمینه ارائه می‌دهد. تا پایان دبستان به راحتی می‌توان این محدودیت‌ها را اعمال کرد.

می‌توان به بچه‌ها توضیح داد که برای اینکه ممکن است بعضی از نرم‌افزارها مضر باشند، برای اینکه جلوی کلاهبرداری را بگیریم و… یک نرم‌افزار امنیتی نصب کرده‌ایم که جلوی این خطرات را بگیرد. این آموزش‌ها را می‌توانیم از دوران دبستان شروع کنیم.

* مراقبت در نرم‌افزارهای کاربردی و خدمات مجازی:

خود نرم‌افزارها تنظیماتی برای مراقبت و کنترل دارند. برای مثال گوگل خدمات مراقبتی‌ای دارد (google family link) که البته ایران را از این خدمات تحریم کرده است. برای مثال خدماتی که می‌دهد عبارت است از: نصب برنامه‌ها با اجازه والدین، امکان بررسی اینکه کودک چه میزان از تلفن همراه استفاده کرده است، امکان قفل کردن صفحه از راه دور، امکان بررسی موقعیت مکانی فرد و… . خود کودک می‌داند که تلفن همراه یا کامپیوتر با این شرایط در دسترس او قرار داده شده است، بنابراین هیچ مچ‌گیری یا کنترل نامحسوسی وجود ندارد. بلکه خود کودک متوجه است که این کارها برای حفاظت از او است. نرم‌افزارهایی مثل کافه بازار، بله و… هم مراقبت‌هایی دارد.

نکته‌ی دیگر موضوع جست‌و‌جو است. جست‌وجوگر گوگل نیز سازوکار جست‌وجوی ایمن دارد که البته بر اساس معیارهای خارجی است. می‌توان از جست‌وجوگرهای ایرانی مانند ذره‌بین استفاده کرد تا گوگل را دست بچه‌ها نداد. پیام‌رسان شاد هم موتور جست‌وجو دارد. شادبین قسمتی از ذره‌بین است که مخصوص کودکان است. در صورتی که از کامپیوتر یا لپ‌تاپ استفاده می‌کنید، افزونه (ad block) را اضافه کنید. این افزونه جلوی نمایش تبلیغات در اینترنت را می‌گیرد. این افزونه برای تلفن همراه خوب کار نمی‌کند. ایمینو هم جلوی تبلیغات را حتی در حین بازی می‌گیرد. باید کاری کنیم که بچه‌ها این افزونه‌ها و نرم‌افزارها را به عنوان سپر ایمنی خود ببیند تا نخواهند این مراقبت‌ها را دور بزنند واز این مراقبت‌ها حس بدی نداشته باشند. برای خود والدین و مربیان استفاده از نرم‌افزارهای کمکی مانند آسایش دیجیتال توصیه می‌شود.

+ نتیجه مراقبت در کودکی، خودکنترلی در بزرگسالی می‌شود.