پنجمین جلسه کافه ابریشهر با موضوع الگوهای ارتباطی نوجوان و فضای مجازی با حضور چند هزار نفری فرهنگیان و فعالان عرصه تعلیم و تربیت در روز پنجشنبه 20 دیماه 1403 به صورت برخط برگزار شد.
پنجمین جلسه کافه ابریشهر با موضوع الگوهای ارتباطی نوجوان و فضای مجازی با حضور چند هزار نفری فرهنگیان و فعالان عرصه تعلیم و تربیت در روز پنجشنبه 20 دیماه 1403 به صورت برخط برگزار شد
در این نشست استاد میر سبحان سادات معلم، روانشناس و پژوهشگر حوزه نوجوان و مهندس حسین غفاری معلم، طراح آموزشی و پژوهشگر حوزه تربیت و رسانه به چیستی نقش و اهمیت ارتباط در زندگی نوجوان و تاثیر زیست مجازی بر آن پراختند.
در ابتدا دکتر سادات به ارتباط و اهمیت آن برای نوجوان پرداخت و گفت: ارتباط یکی از نیازهای بنیادین انسان و خصوصا نوجوان است و اگر این نیازها به درستی تامین نشود فرد دچار آسیب و عدم کارکرد مناسب میشود. اما این ارتباط چیست که یکی از نیازهای اساسی انسان و نوجوان است؟ این ارتباط باید چگونه باشد تا منجر به رشد و موفقیت نوجوان ما بشود؟
دکتر سادات در ادامه افزود: ارتباط دارای پنج مولفه است که اگر به درستی تامین نشود یعنی نیاز به ارتباط تامین نشده است. هنگامی که نوجوان در فضای حقیقی به خوبی نتواند این نیاز را پاسخ بدهد به فضای مجازی پناه میبرد و فکر میکند که در این فضا میتواند نیاز خود را برطرف نماید اما این اتفاق نمیافتد.
وی در بیان پنج مولفه ارتباط گفت: اولین مولفه پذیرش است. پذیرش یعنی من را همانطور که هستم بپذیرند. منظور از همانطور که هستم علاقه و جنسیت و استعدادها و … است. هنگامی که نوجوان در خانواده و اطرافیان آن طور که هست پذیرفته نشود به فضای مجازی پناه میبرد و هویتی را که دوست دارد ایجاد میکند. البته پذیرش با رشد متفاوت است. پذیرش یعنی من تو را آن طور که هستی پذیرفتهام اما به وضع موجود نوجوان قانع نیستم و او باید توانایی های خود را افزایش دهد.
دومین مولفه احساس تعلق است. نوجوان در کنار پذیرش به احساس تعلق نیاز دارد. احساس تعلق یعنی به او در نظرات و زندگی اهمیت داده شود و خود را جزئی از آن مجموعه بداند.
سومین مولفه احترام، توجه و محبت است. نوجوانی که از خانواده خود احترام و توجه و محبت را دریافت نکند به فضای مجازی پناه میبرد.
چهارمین مولفه اعتماد است. نوجوانی که اعتماد را از طرف مربی دریافت نکند احساس ناخوشایندی پیدا میکند. هنگامی که اطرافیان نوجوان دائما به دنبال مچ گیری از او هستند و به او اعتماد نمیکنند اینجاست که فضای مجازی پناهگاه نوجوان میشود و دقیقا از همین جا مورد سوء استفاده قرار میگیرد و آسیب میبیند و به طور مثال مورد سایبربولینگ یا آزارگری مجازی یا اخاذی قرار میگیرد. و یا اطلاعات شخصی خود و فیلم و عکس خود را در این فضا قرار میدهد و مورد سوء استفاده قرار میگیرد.
مولفه پنجم که بیشتر نوجوانان از آن آسیب میبینند امنیت روانی است. امنیت روانی به این معنا است که کسی به ما توهین نکند، ما را سرزنش نکند و در امنیت باشیم. هنگامی که نوجوان میبیند در سخن گفتن با اطرافیان چیزی جز غر زدن و گیر دادن نصیبش نمیشود به فضای مجای روی می آورد و برای خود یک هویت مجازی ایجاد میکند که اگر حرف یا کار اشتباهی داشت به خود او کسی متعرض نشود و امنیت روانی او به هم نخورد. و این دو هویتی شدن ابتدای مشکلات بزرگ روحی و روانی است.
دکتر سادات در رابطه با محدود بودن توانایی والدین و خانواده نسبت به تنوع و جذابیت فضای مجازی در ایجاد ارتباط با نوجوان گفت: ارتباط تک بعدی نیست. نوجوان باید بخشی از نیاز خود را در خانواده، بخشی را در گروه همسالان و دوستان حقیقی خود برطرف نماید. در این حالت اگر بخش کوچکی از این نیاز در فضای مجازی برطرف شود مشکل آفرین نیست. اما اگر عمدهی ارتباط نوجوان در فضای مجازی اتفاق بیفتد، به نوجوان آسیبهای جدی وارد میشود. در این حالت نوجوان مانند فردی است که از گرسنگی به یک فست فودی کثیف میرود و با غذایی نامناسب خود را سیر میکند. در اینجا آن فرد احساس سیری میکند اما به بدن او آسیبهای بزرگی وارد میشود.
وی در پایان تعدادی از آسیبهای جدی نوجوان در ارتباطات مجازی را برشمرد و گفت: اولین آسیبی در ارتباطات مجازی رخ میدهد به خاطر نبود نشانههای غیرکلامی است. این امر باعث میشود هرمونهای مربوط به عشق و ارتباط و احساس خوب ترشح نشود و یا هرمونهای آرامش بخش ارتباطات مجازی ترشح نشود تا ایجاد اعتماد کند. این امر باعث میشود احساس همدلی کمرنگ شود و تعامل عاطفی دچار آسیب شود. این آسیب دیدگی به محیط حقیقی هم سرایت میکند و نوجوان در ارتباط حقیقی خود هم کمتر احساس همدلی میکند. همین امر باعث سرزنش نوجوان از طرف خانواده شده و نوجوان برای پرکردن این خلا بیشتر به فضای مجازی پناه میبرد و این چرخه معیوب ادامه مییابد.
یکی دیگر از آسیبهای ارتباط مجازی احساس تنهایی است. پژوهشها نشان داده است که هرچقدر ارتباطات مجازی پررنگ تر شود احساس تنهایی نیز بیشتر میشود. احساس تنهایی یعنی فرد در میان جمع دوستان و خانواده است اما با آنها احساس همدلی ندارد و در جمع احساس میکند که همراهی ندارد. با پررنگ تر شدن این احساس تنهایی نوجوان بیشتر به فضای مجازی پناه میبرد و این چرخه معیوب در اینجا نیز اتفاق میافتد. یکی دیگر از آسیبهای ارتباط مجازی متزلزل بودن آن است چرا که طرف مقابل در دسترس نیست و هر آن ممکن است به این ارتباط پایان بدهد. یکی از آسیب های جدی این فضا کاهش احساس رضایت از زندگی است. چراکه ملاک رضایت از زندگی در فضای مجازی مقایسه است و افراد ویترین زندگی خود را در این فضا به نمایش میگذارند و طرف مقابل باطن زندگی خود را با آن مقایسه میکند و روز به روز احساس رضایت کمتری از زندگی دارد. از طرف دیگر ارتباط مجازی باعث اختلالات شناختی در نوجوان میشود و روی تمرکز و یادگیری او تاثیر منفی میگذارد. در نهایت ارتباط مجازی هویت اجتماعی نوجوان را تحت تاثیر قرار میدهد.
در پایان جلسه استاد حسین غفاری در رابطه با درسنامه «با ادبِ مجازی» و «آشناهای غریبه» از مجموعه درسنامههای دبستان و «ادب آداب دارد» و «یادم تو را نافراموش» از مجموعه درسنامههای دبیرستان توضیحاتی را ارائه نمودند.
مشاهده فیلم کامل پنجمین نشست کافه ابریشهر: